İnsan eliyle oluşturulan ve uzun periyodik yıkıcı tesirlere sahip olan savaş, kitlesel bir travmadır. Büyük küçük herkesin bilhassa epeyce önemli travmalar oluşturabilen savaş bilhassa çocuklar üzerinde yıkıcı tesirlere sahiptir. Pekala savaşın çocuklar üzerindeki tesirleri nelerdir? Savaş ortamında bulunmuş çocuklarda en sık gözlenen ruhsal rahatsızlık nedir?
İsrail’in Gazze‘ye karşı başlattığı insanlık dışı katliamda, genç yaşlı demeden tüm sivil halk önemli yaralar aldı. Binlerce kişinin hayatını kaybettiği bu yabanî soykırımdan en çok etkilenenler ise elbet çocuklar oldu. İnsanlık tarihi kadar eski olan savaş ve savaşın tesirleri Gazze’ye karşı yapılan katliamla yine gündeme geldi. Dünyada rastgele bir alanda gerçekleşen savaş, o bölgede yaşayan sivil halkı hem fiziki hem de ruhsal manada ziyana uğratabilir. Savaşın getirdiği tesirler ve savaş ortamında bulunmuş olmanın travması en çok çocuklar üzerinde görülebilmektedir.
SAVAŞIN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ RUHSAL ETKİLERİ
Savaş; insan tarafından işlenen şiddet hareketleridir ve çocukları hayatlarının sonuna dek sürecek olan ruhsal ve duygusal tesirlere maruz bırakabilir. Savaş ortamında yer almak ve savaşa maruz kalmak üzere aksiyonlar çocuklar üzerinde birçok ruhsal rahatsızlığa sebep olabilir. Savaş ortamında bulunmuş çocuklarda en sık gözlenen ruhsal rahatsızlık ise gerilim bozukluğudur. Çocuk yaşta maruz kalınan savaşın en bariz tesiri gerilim bozukluğudur. Çocuk yaştayken savaş ortamına maruz kalan bireylerde depresyon, geleceğe dair ümitsizlik, patolojik yas, bağlanma bozuklukları, ahlaki ve bedel sisteminde kayıplar ve hayat uzunluğu sürecek psikopatolojiler üzere rahatsızlıklar gözlemlenebilmektedir.
Çocuklar travma sonrası gerilim bozukluğunun belirtilerini tekrar eden, detaylı ve dert verici fikir ve imgeler duyumsamak şeklinde gösterirler. Bu çocuklar eza verici olayları düşler, hikaye anlatma yahut oyun biçiminde tekrar tekrar yaşarlar. Savaşı yaşayan çocuklar ortasında depresyon ve anksiyete bozukluklarına sık rastlanır.
SAVAŞ VE ÇOCUK PSİKOLOJİSİ
Savaş olgusu bir travmadır. Bu sebeple her yaştan insanın yaşadığı travmalar gerilim bozukluğu belirtileri ile kendisini gösterebilir. Lakin bu travmadan kaynaklı en büyük tesir yeniden çocuklar üzerinden kendisini göstermektedir.
Okul öncesi devirde savaş ortamına maruz kalan çocuklar, gelişim periyotlarında olduklarından ötürü korunma ihtiyacı en çok hisseden kümedir. Bu ihtiyaç; ailelerine düzgünce bağlanma, onlardan ayrılmak istememe, uyumama, yalnız kalmaktan korkma ve kâbusları ortaya çıkarmaktadır. Savaş, okul öncesi periyodundaki çocukların oyunlarına yansır.
Okul devrinde yer alan çocuklarda ise savaş; olan bitenin farkında olduklarından şayet hala gidebildikleri bir okulları varsa okul muvaffakiyetinde düşme, münasebetlerinde bozulma, nedeni belirli olmayan ağrılar ve depresyon üzere tesirler ortaya çıkarabilmektedir. Savaş, okul çocuklarının hayallerini değiştirir ve onları saldırgan, düşmanı öldüren hayallere götürebilir.
Ergenlik periyodunda savaşla karşı karşıya kalan çocuklarda da saldırganlık, gelecekten umutsuz olma, hayatı hiçe sayma üzere davranışları ortaya çıkarabilir. Çocuklar savaş bittikten sonra da her şey düzelmiş üzere gözükse de savaşın tesirlerini hayatları boyunca hafızalarında taşıyabilir. Savaşa maruz kalan çocukların yaşadığı dehşetler, hayaller ve olayların hatırlanması üzere durumlar çocuklarda yine olacak kanısı oluşturabilir.
Çocuklarımıza Savaş ve Teröre İlişkin Açıklama Yaparken Nelere Dikkat Etmeliyiz?
- Çocuklarımıza yardımcı olabilmemizin birinci şartı bizlerin duruma hâkim, sakin, itimat verici, dengeli bir tavır içinde olmamızdan geçmektedir.
- Çocuklarımız soru sorduğunda vereceğimiz karşılık onları olumsuz etkilemeyecek biçimde, en yalın haliyle, yaşlarına ve gelişim devirlerine en uygun biçimde olmalıdır.
- Olayı küçümseme ya da latifeyle karışık anlatımlarda bulunma üzere formüllere başvurulmamalıdır. Bu yaklaşım, olayın içeriğini bildikleri için inançlarının sarsılmasına neden olur.
- Çocuklarınızla birlikte olmak için fırsatları kullanın; onlarla bir arada geçirdiğiniz vakitleri arttırmak onlarda inançta oldukları hissini oluşturur. İtimat duygusu iyimserliğe, geleceğe ait olumlu düşünebilmeye imkan verir.
- Onu teselli etmek ismine “Bir şey yok.” demeyin. Çocuğunuzun sizin yanınızda ve inançta olduğunu belirtin. Bu mevzuyu konuştuğunuz vakitlerde ve açıklama yaptığınızda fizikî teması eksik etmeyin. Ona ziyan gelmemesi ismine sizin, okulun ve yakınlarının tüm tedbirleri aldığınızı, alacağınızı belirtin.
- TV’de terör haberlerini izlemelerine müsaade vermeyin. Bilhassa küçük çocuklar için tekrarlayan görüntüler çok dert arttırıcı olabilir.
- Çocuk “Korkuyorum…” derse, onun korkusuna kulak verin, her zamankinden daha fazla ilgi ve yakınlık gösterin. Kaygının onun günlük hayatını engellemesine fırsat vermeyin, çekindiği ve kaçındığı şeyleri saptayıp, bunları yapması için yüreklendirin.
