Maruf BUZCUGİL / Mehmet KAYA
Gelişen teknoloji ile bir devrin, ne yapılacağı bilinemeyen ve hatta çöplüklere bile kabul edilmeyen kullanılmış taşıt lastikleri kıymetli bir sanayi ve güç kaynağı haline geldi. Bu lastiklerin geri kazanım ile işlenmesi sonucu, pirolitik yakıt, karbon siyahı, çelik ve yakılabilir gaz elde ediliyor. Pirolitik yakıt yeşil güç üretiminde, yakılabilir gaz sürece sırasında ısı gereksinimi için kullanılırken, karbon siyahı ve çelik tel de sanayiye satılıyor. Üretilen elektrik yeşil kapsamında olduğu ve geri dönüşüm ile negatif karbon üretimi sağlandığı için süreç ülkenin toplam karbon salımını aşağı çekiyor.
Elektrik üreten firmaların lisansı, yalnızca atık taşıt lastiklerin geri kazanılmasıyla elde edilen yakıtı kullanabilecek halde verildi. Alternatif yakıt kullanmaları yasak. Bu çevreci elektrik üretimi yatırımlarının yıllık kapasitesi 106 MW’a ulaşmasına karşılık, bölümün en kıymetli sorunu teknik ismi “Ömrünü Tüketmiş Lastik-ÖTL” olan, kullanılmış taşıt lastiği bulunamaması. Proses sonucunda neredeyse hiç atık üretmeden geri kazanım ve güç üreten bu dalın önde gelen temsilcileri Ankara Sohbetleri’nde DÜNYA Ankara Temsilcisi Maruf Buzcugil’in sorularını yanıtladı.
DERYAL: YAKIT FİYATLARI YÜKSELİNCE SANAYİLER İÇİN CAZİP HALE GELDİ
■ Geri kazanım, yeşil dönüşüm, iklim değişikliği dünya ve Türkiye’nin kıymetli gündemi, bölümünüz bu alana nasıl katkı veriyor?
Ankara Ticaret Odası Meclis Başkanı-İlkim Geri Dönüşüm İdare Heyeti Lideri Mustafa Deryal: Bizim düne kadar atık, tehlikeli, çevreyi kirleten, çöp dediğimiz atıklar günümüzde hammadde, sanayi girdisi oldu. Çöplüklerde güç üretiliyor, hayvansal atıklardan enerji-gübre üretiliyor. Plastik ve lastiklerde de geri kazanım çok kıymetli. Ülkemizde Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) geri kazanılarak güç üretimi yatırımını devletimiz YEKDEM kapsamında teşvik etti. Kimi yatırımlar tamamlandı, devam edenler de var. Şu anda 106 MW elektrik üretim kapasitesi oluştu.
Kritik öge şu, bizim yatırımlarımızın kullanabildiği tek hammadde atık lastikler. Bu lastikler geri kazanılarak elde edilen eserlerden biri olan pirolitik yakıt kullanılarak elektrik üretiliyor. Atık lastik çevreyi kirleten bir eser ancak bizim için değerli bir hammadde. Yeni gelişen bir bölüm, çok bilinmiyor. Bizim teknoloji ve kesim ortaya çıkmadan atık lastiklere yönelik mevzuatımız oluşmuş. Uğraşımız herkese bunu daha uygun anlatabilmek. Hammadde yani atık lastik temininde zorluklar yaşıyoruz. İki sebebi var. Birincisi kanunen yüzde 80’i toplanması gereken ÖTL’ler kâfi oranda toplanamıyor. İkincisi ise toplananların büyük kısmı maalesef çeşitli sanayi kuruluşlarında yakmaya gidiyor. Zira bütün alternatif yakıtların fiyatı yükseldi, bu tıp sanayiler için cazip hale geldi. Yakmak bu türlü bir kaynağı değerlendirmenin en makus yolu. O nedenle lastikler atık değildir, âtıl, değerlendirilemeyen bir kaynaktır diyoruz. Sorun kritik, lastik temin edemediği için üretimi durduran firmalar var.
GÜDÜ: GÜNEŞTEN 4 KAT DAHA FAZLA GÜÇ ÜRETİYOR
Laska İdare Konseyi Lider Onur Güdü: Atıktan elektrik üretimi, istikrarlı, arz güvenliği sağlayan bir yandan da yenilenebilir-yeşil niteliklidir. 24 saatte ürettiğimiz elektriği baz alırsak, bir güneş gücü santralinden 4 kat daha fazla güç üretiyoruz. Atık değil, atıl kaynak dememizin nedeni bu. Pahası olup da bedeli bilinmeyene atıl denilir. Elimizin altında bir altın külçe var ve onu ziynet yapacağımıza, tuğla olarak kullanıyoruz. Avustralya lastik ihracını yasakladı. Hollandalı bir büyük banka bu alana 100 milyon pound yatırım yapıyor. ABD ve İsveç’te büyük lastik üreticisi firmalar iştiraklerle bu dala giriyor. Türkiye’de büyük fırsat var.
“BİR ÜNİTE ATIK LASTİK, 2,5 ÜNİTE KARBON AZALTIMI SAĞLIYOR”
En kıymetli ögelerden biri, işlediğimiz her bir ünite eser ile 2,5 ünite karbon azaltımı sağlıyoruz. Avrupa’da 2018’de bizim de katıldığımız toplantılarla dalın değeri kavrandı ve dünyayı değiştirecek kesimler ortasına alındı. Biyokütle sınıfında çıkarılıp başka bir kaleme alındı. Biz üretilen esere pirolitik yakıt diyoruz lakin Avrupa, ABD’de “sustainable product” (sürdürülebilir ürün) olarak satılıyor.
BOZKURT: LASTİK GERİ KAZANIMINDA YAKMA SÜRECİ YOK
Rüyam Güç Kurucu Ortağı İbrahim Bozkurt: Elektrik artık de gelecekte de gereksinim. Doğayı tahrip etmeden güç muhtaçlığımızı karşılayacağız. Yenilenebilir güç kaynakları içinde en sağlıklılardan biri lastikten elektrik üretimi. Tek kaidesi var hammadde sağlamak. Bir öteki kıymetli bahis, süreçlerimizin yakmak olduğu zannedilir. Asla yakma değildir, ısıyla ayrıştırma sürecidir. Suyun hidrojen ve oksijenini ayırmak üzere düşünün. Aslında Avrupa’da bizim sürecimiz kimyasal geri dönüşüm diye geçiyor lakin Türkiye’de mevzuatta hala termal süreç. Sorunun kökeninde, bu teknoloji yokken diğer tesirlerle tarifler, mevzuat oluşmuş. Çimento fabrikası ile tıpkı üzere görülüyoruz.
DELİKAN: TEK EMİSYON BACADAN ÇIKAN BUHAR
SNS Güç Genel Müdürü Sami Delikan: Elektrik ise bizim şu anda ülkemizin öncelikli gereksinimi, yarın daha da öncelikli olacak. Biz burada tehlike listesindeki ÖTL’leri, muhtaçlık listesinin en üstündeki elektrik gücüne çeviriyoruz. Bu ülke, etraf, dünya ismine yararlı bir hizmet. Bu bölüm yeni yeni oturduğu için kâfi mevzuat da oluşmadı. Birtakım altyapı eksikliğinden, tahminen de ilgililer tarafından gereğince irdelenmediğinden sıkıntılarımız var.
Geri kazanımda yakma olmadığı konusu değerli. Süreç şöyle, yüksek ısıyla bağları kırıyoruz, dış yakıtı durdurup, çıkan gazla ısıtma sürecine devam ediyoruz. Yanma olmadan karbon bağları kırılıyor. Çıkan gazı singaz haline getirip proseste kullanıyoruz. Bütün sürecin sonunda kalan çelik tel ve karbon tozu. Her ikisini de sanayiye satıyoruz. Bütün işlerin tek emisyonu, bacadan çıkan buhar.
■ Kâfi atık lastik var mı ülkemizde, ne kadar atık arz ediliyor ve ne kadarı yakmaya gidiyor?
İbrahim Bozkurt: Türkiye’de kâfi atık lastik var. Bir yapı oluşturulsa daima birlikte çalışabiliriz. Yıllık 400 bin ton lastik üretiliyor. Vakit zaman 180 bin ton toplanıyor denildi. Aslında yasal olarak atık lastiklerin yüzde 80’i toplanmalı.
Sami Delikan: Atık lastikleri toplamada tek yetkili kuruluş LASDER. Açıklamalar şöyle, “Topladığımız ÖTL’lerin yüzde 30’unu çimento-sanayi kuruluşlarına veriyoruz, yüzde 70’ini geri dönüşüm firmalarına veriyoruz.” Fakat geri dönüşüm firması denilenlerin bir kısmı yalnızca parçalama süreci yapan granül şirketleri. Onların da yakmaya verdiğini biliyoruz. İddiamız yüzde 70-80’i yakmaya gidiyor. Yönetmelikte atık lastikler satılamaz diye karar var. Bir öteki nokta, başta çimento kesimi olmak üzere kömür fiyatlarıyla karşılaştırınca lastik ucuza geliyor ve alıyorlar. Biz bu fiyat seviyesiyle rekabet edemeyiz, marjlarımız o kadar yüksek değil. Bir öbür ayrıntı, satılan her lastikte tüketiciden lastik geri dönüşüm bedelini -geri kazanım iştirak payıalınıyor. Bu fonun işleyişi hakkında bilgimiz yok.
DOLAR YAKARAK ELEKTRİK ELDE EDİYORUZ
Onur Güdü: İthal doğalgazdan elektrik üretiliyor, yani dolar yakarak elektrik elde ediyoruz. Lastikler toplanabilse yerli kaynağı kullanmış olacağız. Tek toplama yetkilisi şu anda LASDER’de. Lakin toplamıyorlar, tahminen haklı nedenleri var. Öte yandan kimi belediyelerin kendi taşıtlarının atık lastiklerini sattığına şahit oluyoruz, ilanla satan var. Sıfır Atık projesi kapsamında vilayet bazında toplama noktası oluşturulursa belediyeler devreye girebilir.
■ Atık lastiklerin bölüme ulaşmamasını nasıl yorumlamalı?
Mustafa Deryal: Yasal olarak atık lastiklerin yüzde 80’inin toplanması ve tekrar kanunen toplanan bu lastiklerin öncelikle geri dönüşüm firmalarına verilmesi gerekli. Bizim bir öteki beklentimiz yok. Sorun ise kâfi toplama yapılamıyor, ikincisi geri dönüşümlere öncelik verilmiyor. Yasal bir durum var ortada.
Onur Güdü: Para kazanamıyoruz vs. üzere bir ekonomik yaklaşım içinde olduğumuz algılanmamalı. Birincisi, Paris İklim Mutabakatı çerçevesinde karbon salımının azaltılması konusunda bizden daha âlâ sistem yok. Dünyada da bu türlü. Elbette en âlâ tahlili sunarken bir karşılığı da var. Geri kazanım ve elektrik üretim yatırımları küçük değil, hepsi önemli yatırımlar.
Sami Delikan: Mevzuyu gündeme getirince rastgele bir fabrikanın gelirini muhafaza gayreti üzere görülüyor lakin ben kendi işletmemi kamu kuruluşu üzere hissediyorum. Bu proje ulusal bir proje. Beklentimiz, EPDK’nın Bakanlığın olaylara bu gözle bakıp, kesimin önüne set çekecek uygulamalar çıkarmak yerine, iş akışını kolaylaştıracak, elektrik üretimini artıracak düzenlemelerle ilerlemek.
“YILLIK 400 MW ELEKTRİK ÜRETİLEBİLİR”
■ Atık lastiklerin geri kazanımından elektrik üretme potansiyeli ne kadar?
Onur Güdü: Türkiye’nin yıllık 400 bin ton lastik üretimi var. Başka ögeler bir yana her bir 10 ton için 1 MW üretim yapılabilir. Buna nazaran yıllık 400 MW elektrik üretmek mümkün. İthal kısım ve birikmiş atıklar da düşünülünce potansiyel daha yüksektir. Atık gereğince toplanabilse kapasitelere nazaran dağıtılabilir, bu düzenlenebilir. Bu sorun çözülse mevcut kapasiteyi artıracak yatırımlar olacaktır.
İbrahim Bozkurt: Bizim ürettiğimiz elektrik şebekeye veriliyor lakin trafo merkezlerinin kapasitesinden çok azı ayrıldığı için, yerelde kullanılıyor. Biz kendi elektriğimizden de tüketim yapıyoruz. Bizim santrallerdeki tepkiyle açığa çıkan kendi gazı, kendi elektriğimizi kullanıyoruz.
■ Geri kazanım faaliyeti ile elektrik üretim faaliyetinin tıpkı çatıda olması zorunluluğundan kelam etmiştiniz?
Mustafa Deryal: Bu düzenlemenin münasebeti, tesisler birinci kurulmaya başlandığında YEKDEM fiyatları ile şebeke fiyatları ortasında fark büyüktü. O nedenle tek çatı altında olsun, tesis ürettiği fiyattan tüketsin diye bu türlü bir karar alındı. Şu anda fiyatlar yakın, o bir yana aslında mahsuplaşmayla da çözülebilir bir husus. İş yapmayı zorlaştırıyor.
İbrahim Bozkurt: Tek çatı altında faaliyet mecburiliği getirilmesini anlamak sıkıntı. Tonlarca lastiği taşımakla, pirolitik yakıtı taşımak ortasında büyük maliyet farkı var.
“PİROLİTİK YAKIT SATIN ALINMASI YASAK”
Sami Delikan: Tesislerimiz yalnızca kendi ürettiği pirolitik yakıtı elektrik üretiminde kullanabiliyor. Öbür petrol türevi atıklardan üretilmiş pirolitik atıklar endüstriye verilemiyor zira hava kirliliği yönetmeliğinde yakıt olarak geçmiyor. Yalnızca santrallere verebiliyorlardı, o da yasaklanıyor. Bizim santrallerimiz tam kapasite çalışamazken bu kararı anlamak mümkün değil.
Deryal: “Sıfır Atık kampanyasının en başarılı projesi olabiliriz”
Bir kere daha vurgulayalım, tek hammaddemiz atık lastikler ve lisansımız bu biçimde verilmiş. Alternatif yakıt yok. Elbette hammaddemizi yurt içinden elde etmek istiyoruz üstelik bu kanun hususu. Gereğince lastik olduğunu da görüyoruz. Şayet bu mümkün olmazsa, örneğin çimento dalının ithalat müsaadesi var. Yakmak için ithalat yapılabiliyorsa, geri kazanımla hem elektrik hem de sanayi girdisi üreten bize de ithalat müsaadesi verilmeli. Hatta onlara olmayan haklar bize tanınmalı zira bir yanda karbon salımını artıran, bir yanda azaltan bölüm var. Etraf Şehircilik ve İklim Bakanlığımız bu gelişen kesim için çok değerli. Evraklarımızı hazırlıyoruz, birtakım görüşmeler yaptık onlara da kendimizi anlatacağız. Biliyorsunuz Sayın Emine Erdoğan Hanımefendinin himaye ettiği Sıfır Atık kampanyası var. O kampanyaya dahil olmak istiyoruz, evraklarımızı ileteceğiz. Şayet kabul olursa, şu ana kadar yapılmış projelerden çok daha verimli bir proje olacaktır. Karbon nötr hedefi- ne, salım taahhütlerine katkı yapacak bir kesimiz. Bizim geri kazanımla elde edilen eserleri kullanan sanayi bundan yarar sağlayacak. Kullandığı elektrik yeşil elektrik olacak, salım azaltma ve karbon vergisi avantajı olacak. Nereden baksanız çok sayıda yarar var. Bu türlü bir yapıya sıcak bakılmaması akıl tutulmasıdır. Tahminen biz de düzgün söz edemiyoruz fakat bütün gayretimiz daha güzel anlatabilmekten yana.