Daha Düzgün Yargı Derneği’nin hazırladığı “A’dan Z’ye Türk Yargı Reformu” çalışmasının iş ve hukuk dünyasına tanıtılması gayesiyle DÜNYA gazetesi işbirliğiyle düzenlenen İktisat ve Hukuk Buluşmaları yarın Çanakkale’de yapılacak toplantı ile yine başlıyor. Mart-Haziran devrinde 8 vilayette gerçekleştirilen İktisat ve Hukuk Buluşmaları yeni devirde 14 vilayette daha düzenlenecek. Yeni periyot toplantılarına başlarken, Daha Yeterli Yargı Derneği Lideri Av. Mehmet Gün ile DÜNYA Gazetesi üst yöneticisi Hakan Güldağ, birinci 8 buluşmayı kıymetlendirdi.
Hakan Güldağ: “Ekonomi ve Hukuk Buluşmaları” toplantılarımızın değerlendirmesine geçmeden evvel şunu sorayım, Daha Yeterli Yargı Derneği’ni hangi maksatla kurdunuz? Mehmet
Gün: Daha Düzgün Yargı Derneği, Türk yargısını çağdaşları düzeyine getirmek hedefiyle kuruldu. Zira yargı demokrasinin temel direği, hukukun üstünlüğünü sağlamanın ve halkın refahını kalıcı sürdürülebilir artırmanın yegane aracıdır.
Yargının kısıtları, kapasite yetersizliği ve mevcut problemleri bir yandan hukukun üstünlüğü endekslerinde alt düzeylere düşmemize neden oluyor, öbür yandan, devlet yapılanma ve idare sistemimizin vasat düzeyde kalmasına… Bu durum ise şahsen kendimizden kaynaklanan sıkıntılar nedeniyle ekonomimizde iniş ve çıkışlara, çok daha yüksek olması gereken ulusal gelirimizin, halkımızın refah düzeyinin gerçek potansiyelinin çok altında kalmasına neden oluyor.
Güldağ: ‘A’dan Z’ye Türk Yargı Reformu’ çalışması da bu gereksinimden mı doğdu?
Gün: Evet. Bu durumu ‘Türkiye’nin Orta Demokrasi Problemleri ve Tahlil Yolu: Yargı, Hesapverirlik ve Temsilde Adalet’ isimli kitabımızda açıklıyoruz. Tahlilin yargı sıkıntısını çözmekten başladığını vurguluyoruz. Kelamını ettiğim temel problemleri kökünden çözmek emeliyle yola çıktık. Birinci evvel yargı meselesini kökten çözmek için için A’dan Z’ye Türk Yargı Islahatı kitabındaki yenilikçi tahlilleri oluşturduk. Kitap olarak da yayınladık. Ulusal ve milletlerarası alanda tartışmaya açtık.
Güldağ: Doğrusu bu hususları güçlü biçimde tartışmakta geç bile kaldığımızı düşünüyorum. Lakin zararın neresinden dönülse kardır. Biz de, gazete olarak tartışmaya iş dünyası ve iktisat açısından eleştirel bir platform sunmanın yararlı olacağını düşündük. Bilhassa bahsin yalnızca İstanbul ve Ankara’da değil, Anadolu’da ele alınıp tartışılması bu açıdan kıymetliydi.
Gün: Hukuk dünyası yargı hizmetlerini verenler olması sebebiyle yargı sıkıntısının birinci derecede paydaşıdır. Hizmetlerini geliştirmek için sıkıntılarını tespit etmek ve çözmek en başta hukukçuların misyonudur. İş dünyası ise yargı hizmetlerinin muhatabı, faydasını yahut ziyanını gören kesim olması sebebiyle çabucak hukukçulardan sonra gelen paydaşlardır. Hasılı, hukukçular ve iş dünyası birlikte yargının meselesini çözme kapasitesine sahiptir.
Güldağ: İktisat çerçevesinde bakınca, adalet sistemindeki, yargıdaki bozukluklardan, gecikmelerden asıl ziyan gören kesim iş dünyası. Tahlilden en çok fayda görecek olanlar da direkt iş dünyası.
Gün: Eğri oturalım yanlışsız konuşalım. Hukukçular yargı problemlerinden direkt ziyan görmezler.
Güldağ: Ancak örnekleri bol, bir epey fayda görebiliyorlar.
Gün: O da olabiliyor. Örneğin avukatlar gereksiz yere gereksiz işlerden gelir elde edebilirler. Hizmetlerinin kalitesi düşerken, iş dünyasından daha yüksek fiyatlar alabilirler. Buna rağmen iş dünyası bir yandan kalitesiz hizmet için orantısız yüksek bedeller öderken, öbür yandan malvarlıklarının kıymeti düşer. Tüzel güvensizlik ve belirsizlik yatırım yapmalarını zorlaştırır. Karlılıkları da düşer ve sonuçta onlar da karlarını en yükseğe çıkarmak için kalite ve verimlilik mevzularını ihmal ederek fiyatlarını en yükseğe çıkarmayı tercih ederler. Sonuçta üretimin kalitesi, yaratılan katma paha, gelirler ve karlar düşmeye başlar. Bu ortamda yatırım ve üretim azalır. Ekonomik müsabaka yerini fırsatçılığa bırakır ve iktisat kötüleşir.
Güldağ: Kötüleşmese bile potansiyellerimize ulaşamıyoruz bir türlü. Haksızlık etmeyelim. Bu topraklar üzerinde inşa ettikleri Türkiye’ye değerli bir imkan seti sağlıyor. Ancak hak ettiğimiz noktanın da uzağındayız. Aslına bakarsanız bu çok eski bir sıkıntımız bizim. İngiltere’de 19. yüzyılın ikinci yarısında iki kere başbakanlık yapmış Lord Disraeli, “Osmanlı İmparatorluğu büyük bir gelişme potansiyeline sahiptir ancak daima gelişme potansiyeli olan bir ülke olarak kalacaktır” demişti. Haksızlık etmeyelim, bir çok şey de yaptık fakat potansiyellerimizi bir türlü istediğimiz üzere hayata geçiremedik. Potansiyellerimizi sonuca vardırmak, kinetiğe dönüştürmek için yeterli işleyen bir yargının dayanılmaz kritik rolü var. Dünün kimi kabile devletlerinde bile görebiliyoruz bunun tesirlerini…
Gün: Âlâ işleyen bir yargı sisteminin hem mikro hem makro düzeyde sağlayacağı düzgünleşme kendini hukukun üstünlüğü ve hukuk güvenliği olarak ortaya koyar ve kötüleşme girdabını iktisatta ve toplumsal hayatta güç fışkırmalarına dönüştürür ve refah kalıcı olarak yükselir.
Güldağ: Yargı tıkır tıkır işleyecek ki, toplumun refahı için iktisat de tıkır tıkır işlesin. Esasen bu toplantıları yapma maksadımız da buydu…
Gün:İş dünyası ile hukuk dünyasını buluşturarak ekonomik sıkıntıların temelinde, hukukun üstünlüğü meselesinin ve onun da temelinde yargı sorunu olduğunda ve bu sorunun tahlilinin mümkün olduğunda mutabakat sağlamak istedik. A’dan Z’ye Türk Yargı Islahatı tekliflerinin meseleye kökten 9 tahlil getirdiğini anlatmak, göstermek ve her iki kesitin de tenkit, teklif ve geri bildirimlerini öğrenmek istedik.
Güldağ: Pekala geride bıraktığımız 8 kentteki İktisat ve Hukuk buluşmalarında siz ne gördünüz? İş dünyası yargıda ıslahat gerektiğini düşünüyor mu?
Gün: Diyebilirim ki, iş dünyası bu bahiste tam bir fikir ve de telaffuz birliği içinde. Hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığı sıkıntılarının Türkiye’nin en temel sorunu olduğunu çabucak herkes biliyor ve tahlil talep ediyor.
Güldağ: Ne talep ediyorlar?
Gün: Bir defa yargının kapsamlı bir ıslahat geçirmesi gerektiğini düşünüyorlar. Siz de şahitsiniz. Bunu güçlü biçimde dillendiren iş adamlarıyla sohbet ettik birlikte. Ayrıyeten, yargıçların ve hukukçuların bilgili, deneyimli ve hesap verir olmasını, davaların kısa müddette ve ticari bedelini kaybetmeden faal olarak çözülmesini de ısrarlı olarak talep ettiklerine şahit olduk. Derneğimizin bu mevzuda inisiyatif almasını ve geliştirdiği tahlil tekliflerini çok kıymetli buluyor ve onaylıyor.
Güldağ: Şunu da ben ek edeyim. İşçi-işveren alakaları sık sık lisana getirildi toplantılarda… Kıdem tazminatı meseleleri da o denli. Bu bahislerin şirketlerin sürekliliğini tehlikeye atacak boyutlara geldiğini belirtiyor iş dünyası. Yargı ve hukuk kelam konusu olduğunda size nazaran iş dünyasının temel problemleri nedir?
Gün: En başta hukuk güvenliği hissi çok zayıf ve hukuk disiplini önemli biçimde aksıyor. Bu durum işletmelerin kurumlaşmasını, ortakların birbirlerine inanç duymasını ve akraba olmayanların güçlerini birleştirdikleri şirketler kurmalarını, işletmelerde profesyonel yöneticilerine istihdam edilmesini, aile şirketlerinin sürdürülmesini ve yeteri kadar büyüyenlerin büyük kısmının halka açılmasını ve genel olarak şirketlerin ulusal ve de milletlerarası ölçeklerde rekabet gücü kazanmasına mahzur oluyor. Tedarik zincirleri ferdî inanç bağlantısı üzerine heyeti.
Güldağ: Arkadaşlarımız, Anadolu’da başarılı bir mahallî perakende zinciri altıncı marketini açarken şirketin sahibi pozisyonundaki aile büyüğü ile sohbetlerini anlatmışlardı. Sormuşlar, ‘daha ne kadar büyüyeceksiniz’ diye. Demiş ki, “Oğlanlar da, damatlar da birer kasada oturuyor. Artık bizden kasada duracak kimse kalmadığına nazaran, büyüme de buraya kadar.” Birbirimize güvenmemiz hoş lakin sisteme güvenmemiz lazım. İştiraklerin gelişememesinde kültür kadar, yargıya güvensizliğin de rol oynadığını düşünüyorum. Gün: Bu durum tıpkı vakitte işletmelerin ölçek iktisadının gereklerine nazaran evrilmelerini de önlüyor. İnsan kaynakları, finansmana erişim ve gibisi mevzularda gereksiz masraflara, Ar-Ge kapasitelerinin hudutlu ve göstermelik kalmasına, know-how haklarının değersizleşmesine, fikri ve sınai hakların korunmasında yetersizliğe, sanayi casusluğunun sıradan kabul edilmesine neden oluyor. Bütün bunlar başarılı işletmelerin bile büyümesine ve rekabet gücü edinmesine bir ülke üst hududu getiriyor. İstisnai durumlarda yurt dışına açılan işletmeler bu üst tavanı aşabiliyor lakin. Daha da değerlisi bu meseleler ülkedeki makro iktisat idaresi sıkıntıları ile birleşince yerleşik yatırımcılar ülke dışında yatırım yapmaya meyilli oluyorlar. İşletmelere çağ atlatabilecek olan iş gücü kaynakları da ülke dışına göç ediyor.
Güldağ:İş dünyası farkında aslında bu sıkıntıların…
Gün: İş dünyası bu meselelerin tam olarak farkında lakin kısa yahut uzun devirde bir tahlil getirileceğine inanmıyor. Güya kadermiş üzere meselelerin çözülmeden sürüp gideceği tarafında bir ümitsizlik iş dünyasına hakim olmuş durumda. “Küçük olsun benim olsun, problemsiz yahut az sıkıntılı olsun ve en makûs olasılığa karşı önlemli olalım” üzere bir anlayış hakim. Bu da iş dünyasının gerçek kapasitesinin altında yatırım yapmasına, dışarıya yatırım yapmasına ve servetini değişik ülkelere aktarmasına neden oluyor.
Güldağ:Peki yargıya ait hangi meselelerin öne çıktığını gördünüz buluşmalarda?
Gün:İş dünyası hukukun üstünlüğü ile yargı bağımsızlığı ortasındaki ilişkiyi kuruyor. Lakin sorunu dillendirecek olursa güzele gitmeyebileceğinden ve tenkidinin siyasi bir telaffuz olarak algılanmasından kaygı ediyor. Ulu orta tenkit yaptıkları takdirde vergi incelemesi, idari makamlardaki işlerinin aksaması yahut mülki amirler ya da merkezdeki yöneticilerce azarlanacakları tasasının iddiaların ötesinde tesirli olduğunu söyleyebilirim. İş dünyası bu mevzularda tartışma konusu edilemeyecek ve kendisine bir şey yapılmasına neden olmayacağından emin olduğu ‘beylik’ telaffuzlara sığınıyor ve onunla yetiniyor. Örneğin, ‘hukukun üstünlüğü sürdürülebilir kalkınmanın temelidir, aksamalar giderilmelidir’ diyorlar lakin kendisi yürekten katılıyor olmasına rağmen ‘Cumhurbaşkanının TCMB liderini vazifeden alması yanlış ve hukuka aykırıdır’ yahut ‘TCMB yöneticileri kanunla verilen paranın bedelini muhafaza vazifesini yerine getirmemektedir’ üzere beyanlarda bulunmaktan kaçınıyor.
Güldağ: Lakin özel sohbetlerde bunlar söz eden iş insanları çok…
Gün: Telaffuzlarına bakıldığında iş dünyasının yargı sıkıntılarına dar bir pencereden baktığı söylenebilir. Biraz evvel siz de belirttiniz. Bilhassa işçi-işveren davalarında, patronlara genel olarak da hakimin şahsi kanaatine nazaran davada güçlü gördüğü tarafa karşı önyargılı olunması üzere… Davaların ticari olarak makul müddetlerde sonlandırılmaması, yargıçların ticari hususlara aşına olmaması, kararların gerekçesiz olması, uyuşmaz tarafların mahkeme önünde dürüst davranışının sağlanmaması da tekrar bu çerçevede lisana getiriliyor. Kendi menfaatlerini direkt ilgilendirdiği halde iş dünyasının makro ekonomik kararların alındığı ‘siyasi düzlem’ hakkında tenkitlerden kaçındığını gözlemledim buluşmalarımızda…
Güldağ: Önerdiğiniz ıslahatlara karşı ilgi nasıldı?
Gün: A’dan Z’ye Yargı Islahatı tekliflerimizin, derneğimizin siyaseten tarafsız bir yaklaşımla bu işe girişmiş olmasının iş dünyasında bir umut ışığı yakmış olduğunu söyleyebilirim. Olağan koşullarda sıkıcı bulunabilecek sunumlarımızı bir saat üzere uzunca bir mühlet dikkatle dinlemeleri, yüzlerinde oluşan ışıldama ve açıkça verdikleri geri bildirimler tekliflerimizi bir bütün olarak benimsediklerini gösteriyor.
Güldağ: En çok hangi teklife ilgi gösterdi iş dünyası?
Gün: Her ilin kendi ekonomik bölgesinin önceliklerine nazaran daha çok ilgi gösterdiği istikametleri oluyor. Örneğin Denizli, İzmir ve Bursa’daki buluşmalarımızda işletmelerimizin milletlerarası alanda rekabet edebilecek büyüklüğe, kurumlaşmaya, profesyonel idareye ve tüzel disipline sahip olmasını sağlama istikametinde daha çok ilgi olduğunu gözlemledim. Mersin ve Hatay’daki toplantılarımızda makro siyasetlerin ve siyasi nitelikte kararların isabeti ve öngörülebilirliği için kamu vazifelilerinin hesapverirliği öne çıktı. Edirne’deki buluşmamazda paramızın bedeline ait kararların ve uygulamanın ülkemizde yatırım fırsatları olmasına rağmen iş insanlarının yabancı ülkelerde yatırım yapmaya yönelttiği ortaya konularak, halkın refahının parasının kıymetini yeterli koruyan ülkelere aktığından şikayet edildi. Moda ve Hazır Giysi Federasyonu’ndaki buluşmamızda yargının özgürlükleri ve tabir özgürlüğünü koruyup geliştirmesinin, o bölümdeki işletmelerin katma pahasını katlayabileceği, işletmelerimizin taklit ve fason üretim döngüsünden çıkabilmesinin özgürlüklere ve iş dünyasında yansımasına bağlı olduğu tespit edildi.
Güldağ: Hukukçularımız, baro liderlerimiz da katıldı toplantılarımıza. Nasıl yansılar aldınız? GünHukukçular tekliflerimizin tamamına hem bir bütün olarak hem de her birisine tam bir mutabakat içinde yaklaştıklarını ve takdirle karşıladıklarını söyleyebilirim.
Güldağ: Pekala hukuk dünyası, iş dünyasının yargıya ait problemlerinin farkında mı?
Gün: Bu buluşmalar, hukuk güvenliği ve disiplini ile güçlendirerek işletmelerimizin varlığını sürdürmenin, milletlerarası rekabet gücü kazandırmanın ehemmiyetini daha net bir biçimde ortaya koydu. İşletmelerin aslında toplumda herkese ilişkin üretim yerleri olduğu, üretime katılan paydaşların birinci önceliğinin işletmenin idamesi, ürettiği katma pahanın artırılması ve en sonunda üretilen refahın adil bir formda paylaşılması konusunda yeni bir farkındalık da oluştu. Sonuçta hukuk dünyasının genelinin iş dünyasının meselelerine daha aşina haline geldiğini söyleyebilirim.
Güldağ: Birinci 8 toplantı sonunda iş ve hukuk dünyasında bir farkındalık yarattığınızı ya da yaratabileceğinizi düşünebiliyor musunuz?
Gün: Tıpkı vakitte naklen de yayınladığımız bütün buluşmalarımızın hem yüz yüze iştirak hem de çevrimiçi izleme bakımından çok ilgi çektiğini ve sorunun yalnızca varlığı, boyutları ve tesirleri konusunda hem farkındalık yarattığını hem de tahlil için bir umut ışığı yaktığını görüyorum. Bu ışığın giderek güçleneceğini ve yakın vakitte kökten bir tahlili başlatacağını düşünüyorum.
A’dan Z’ye Türk Yargı Islahatı çalışmasında önerilen 9 reform
1) Yargıçlar Savcılar Konseyi’ni, toplumun tüm kesitlerini temsil eden, hiçbir kişi, küme yahut koalisyonunun tesir edemeyeceği, tam bağımsız hale dönüştürerek, kaliteli yargı hizmeti üretimine odaklanan düzenleyici bir kurum olarak Adalet Yüksek Kurumu oluşturmak ve bu kurumu tüm paydaşlarla daima olarak danışan ve tavsiyeler oluşturan Daimi Hukuk Şurası ile güçlendirmek.
2) Yargının yönetimiyle ilgili, Adalet Yüksek Kurumu kararları da dahil her türlü karar ve süreci faal yargısal kontrole açmak ve bu hedefle yargı bahislerinde uzmanlaşmış Adalet Yüksek Mahkemesi oluşturmak.
3) Anayasa Mahkemesi’nin daire sayısını 3’e çıkarmak, üye sayısını 15’ten 30’a yükseltmek, seçimlerini kamuoyunun iştirakine açık şeffaf ve yargı kontrolüne tabi tutarak kapasitesini artırmak ve siyaseten tarafsızlığını geliştirmek.
4) Hukuk mesleklerinin her biri için, idareleri yalnızca meslek mensupları tarafından seçilen, tam bağımsız yargısal meslek kuruluşları oluşturmak ve bu kuruluşları anayasa ile teminat altına almak.
5) Yargı misyonlarına kabul ve atamalarında tam liyakati sağlamak; yargı üst organlarına, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay üyeliklerine adaylık ve atamalarda kamuoyunu dahil ederek tam şeffaflığı, seçme ve atama kararlarını gerekçeli açık oya tabi tutup bütün evreleri yargı kontrolüne tabi kılarak tam hesapverirliği sağlamak.
6) Ahi geleneğinin özüne uygun olarak yeknesak hukuk meslekleri kariyer planı oluşturmak ve insan kaynaklarını gereksinime uygun olarak geliştirip liyakat asıllı olarak pahalandırmak.
7) Yargı hizmet ünitelerini, mahkemeleri ve insan kaynaklarını 26 kalkınma bölgesi bazında optimum halde dağıtmak, uzmanlıkları merkezlerde ağırlaştırırken, hizmeti halkın ayağına götürmek.
8) Uyuşmazlıkları erken basamakta ederek yargının iş yükünü evvelden kestirmek, yargı kaynaklarını ileriye yönelik planlamak, çağdaş uyuşmazlık idare adapları ve dava öncesi dürüst ifşa ve ibraz kurallarıyla sulh ve uzlaşmayı teşvik etmek, buna karşın yargıya intikal eden en karmaşık davaları en geç üç-dört ay içinde sonlandırmak.
9) Herkese karşı hukukun üstünlüğü için kamu vazifelilerinin hatalarında idari amirlerin ve kendi kuruluşlarının soruşturma müsaadesi vermesi koşulunu ilga etmek; dokunulmazlıkları hukuk yoluyla güçlendirmek, yasama dokunulmazlığına sahip olanların soruşturmasında Adalet Yüksek Mahkemesi’ni münhasır yetkili kılmak ve siyasi kararla dokunulmazlık kaldırılmasını ilga etmek; yargı ve kamu üst seviye vazifelilerinin kabahatlerinin soruşturmasını münhahasıran Adalet Yüksek Mahkemesi’ne vermek.